مارچوبه دوستی برای کلیه و دشمنی برای سنگ کلیه

نام‌ها:
نام فارسی: مارچوبه ، هلیون

نام علمی: Asparagus officinalis L

نام انگلیسی: Liliaceae

نام‌های دیگر: Sparrow Grass

معرفی گیاه:
گل و میوه مارچوبه :  این گیاه معمولاً ۲ پایه می‌باشد. گلپوش گل‌های نر به طول حدود ۵ میلی‌متر، قیفی شکل، سفید فام تا زد مایل به سبز است. گلپوش بلندتر از برگ‌های ساقه‌های و دارای قطعات سرنیزه‌ای بوده طول آن‌ها حدود ۲ برابر طول لوله گلپوش است. میوه سته قرمز آجری، گرد، به اندازه یک نخود و به قطر تا ۸ میلی‌متر می‌باشد. دانه‌ها  سیاه رنگ، چین و چروک‌دار و به قطر ۳ تا ۴ میلی‌متر هستند.

برگ‌ها، ساقه و ریشه:  این گیاه علفی چند ساله به ارتفاع ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر بوده، بن ساقه چوبی و کوتاه دارد. ساقه افراشته، بدون کرک و صاف است. به نظر می‌رسد که میوه سمی ‌باشد، ولی این مسئله هنور اثبات نشده است.

رویشگاه:
این گیاه در مرکز و جنوب اروپا، خاورمیانه، غرب سیبری و شمال آفریقا یافت گردیده، در سایر نقاط کاشته می‌شود و در ایران نیز در استان‌های گیلان و مازندران پراکنش دارد.

فرآورده‌ها:
مارچوبه شامل بخش‌های هوایی این گیاه بوده، ریشه مارچوبه شامل ریزوم و ریشه این گونه می‌باشد. ریشه در پاییز از خاک بیرون آورده شده و با جریان هوا خشک می‌شود. ساقه‌های زیرزمینی تازه نیز استفاده می‌گردند.

موارد مصرف و اثرات درمانی مارچوبه
از فرآورده‌های حاصل از اندام‌های هوایی این گیاه، به عنوان مدر استفاده می‌شود. با این وجود اثر مزبور هنوز اثبات نشده است.
در طب سنتی نوشیدن محلول‌های حاصل از ریشه این گیاه جهت شستشوی مجاری ادرار، برای مداوای بیماری‌های التهابی  غیر اختصاصی مجاری آوران ادراری و نیز پیشگیری از سنگ کلیه توصیه می‌شود.
از دیگر موارد مصرف آن در طب سنتی، درمان خیز عمومی، روماتیسم، بیماری‌های کبدی، آسم برونشی و نقرس است.
طب چینی: در طب چینی از ریشه و ریزوم این گیاه برای درمان سرفه‌های تحریکی، سرفه‌های خون آلود، خشکی دهان و گلو و نیز مداوای یبوست استفاده می‌شود.
طب سنتی اسلام و ایران:  گیاه مارچوبه در مکتب اسلامی به نام “هلیون” خوانده شده، دارای مزاجی معتدل و متمایل به گرمی‌ است.
گرفتگی‌های احشا به ویژه کبد و کلیه را گشوده، در درمان یرقان کاربرد دارد.
دم کرده آن جهت تسکین دردهای پشت و نیز سیاتیک سودمند است.
جوشانده اندام‌های هوایی و نیز ریشه گیاه جهت بیماری‌های سر مفید است.
بذر آن در تسکین دندان درد سودمند می‌باشد.
جوشانده ریشه این گیاه مدر بوده، دشواری دفع ادرار را بهبود می‌بخشد. به علاوه مقوی جنسی و افزاینده میزان ترشح منی است.
استعمال موضعی بذر آن قاعده آور و از بین برنده گرفتگی‌های کلیوی می‌باشد.
موارد تایید شده به وسیله کمیسیون E:
عفونت مجاری ادرار
سنگ مثانه و سنگ کلیه
روش مصرف:
جهت مصارف خوراکی از ریزوم خرد شده به صورت چای و سایر فرآورده‌های جالینوسی استفاده می‌شود. در صورتی که خوردن ریزوم‌ها به منظور شستشوی مجاری ادرار صورت گیرد، می‌بایست پس از خوردن آن‌ها، مقدار زیادی مایعات مصرف نمود.

موارد منع مصرف:
ریشه و ریزوم این گیاه  به دلیل ساپونین محرک موجود در آن، نباید به وسیله بیماران کلیوی مصرف گردد.
به علاوه در صورت کاهش عملکرد قلب یا کلیه، نباید از گیاه مزبور برای پاکسازی کلیه‌ها استفاده نمود.
احتمال دارد که اندام‌های هوایی این گیاه در صورت تماس با پوست، موجب ایجاد حساسیت گردند.
به علاوه اعتقاد بر آن است که سته‌های گیاه مزبور سمی ‌هستند. اگرچه دلیلی برای این ادعا وجود ندارد.
ریشه و ریزوم مارچوبه، قدرت ضعیفی برای حساسیت زایی به ویژه در میان کارگران کارخانه‌های کنسروسازی مستعد ابتلاء به بیماری جرب مارچوبه دارند.
منابع:
کتاب مرجع گیاهان دارویی (جلد اول)
تألیف و ترجمه دکتر احمد امامی، دکتر شیرین فصیحی و دکتر ایرج مهرگان