گیاه مورد؛ فواید و خواص

نام‌ها:
نام فارسی: مورد

نام علمی: Myrtle

نام انگلیسی:Myrtaceae

نام‌های سنتی: آس

معرفی:
گل و میوه: گل‌ها منفرد، متوسط و راست بوده، دارای دمگل‌های کوتاه با کرک‌های غده‌ای و واجد براکتئول هستند. گلبرگ‌ها سفید، دارای حاشیه کمابیش نمدی و پوشیده از غدد ظریف می‌باشند. میوه شفتی به اندازه یک نخود، کروی یا تخم مرغی – بیضوی، سیاه – آبی یا سفید و دارای تاجی از کاسبرگ‌ها است.

برگ‌ها، ساقه و ریشه: درختچه یا درختی کوچک، همیشه سبز به ارتفاع تا ۵ متر، دارای انشعابات متقابل و شاخه‌های نی مانند، کرک‌دار و در ابتدا غده‌دار می‌باشد. برگ‌ها براق، بدون کرک، به رنگ سبز تیره، متقابل یا چرخه‌ای، تخم مرغی تا سرنیزه‌ای، کامل، نوک باریک به طول ۱ تا ۳ سانتی‌متر هستند.

ویژگی‌ها: گل‌ها دارای مزه شیرین – تند هستند.

طبع:
سرد در درجه اول و خشک در درجه دوم.

رویشگاه:
از مناطق مدیترانه‌ای تا شمال غرب هیمالیا.

پراکنش در ایران: گیلان، چهارمحال بختیاری، لرستان، هرمزگان، بلوچستان، خراسان

فرآورده‌ها:
برگ مورد برگ‌های خشک این گونه بوده، اسانس مورد، اسانس فرار حاصل از این گیاه است. اردیبهشت و خرداد بهترین زمان برای برداشت است چرا که طی این مدت اسانس گیاه بیشترین مقدار را دارد. روغن فرار طی فرآیند تقطیر با بخار از برگ‌ها و شاخه‌ها استحصال شده و مقدار آن از ۰/۱ تا ۰/۵ درصد متغیر است.

جهت تهیه دم‌کرده روغن فرار مورد، ۱۵ تا ۳۰ گرم روغن فرار گیاه به یک لیتر آب افزوده شده به مدت ۱۵ دقیقه به حال خود رها شود.

جهت تهیه دم‌کرده برگ مورد، می‌بایست ۱۵ تا ۳۰ گرم برگ گیاه را با یک لیتر آب مخلوط نمود و آن را به مدت ۱۵ دقیقه به حال خود رها کرد. همچنین با افزودن ۳۰ گرم برگ مورد به یک لیتر آب نیز این دم‌کرده پس از مدت اندکی تهیه می‌شود.

بخش‌های دارویی:
برگ‌ها (به صورت خشک شده و به عنوان منبع تهیه روغن فرار)، شاخه‌ها و سرشاخه‌های گلدار و تازه.

موارد مصرف و اثرات درمانی مورد
برگ مورد به دلیل داشتن اسانس و تانن، ضد میکروب بوده بر اساس آزمایش‌های حیوانی نشان داده شده است که ضد آماس و پایین آورنده قندخون نیز می‌باشد. به علاوه ثابت شده است که گیاه مزبور بر روی دستگاه عصبی مرکزی (با افزایش طول مدت خواب) تأثیر می‌گذارد.
اثر مورد در درمان عفونت‌های ناشی از سرماخوردگی، احتمالاً مربوط به اثرات گندزدا و از بین برنده ترشح برونشی اسانس موجود در آن می‌باشد.
عصاره‌های آبی برگ علیه Pseudomonas acruginosa و دیگر سویه‌های باکتری تجمع یابنده در نواحی دچار سوختگی و نیز دیگر سویه‌های باکتریایی اثر مناسبی دارد.
روغن فرار مورد:
از روغن فرار مورد در طب سنتی به صورت خوراکی برای درمان عفونت‌های حاد و مزمن ناحیه تنفسی مانند برونشیت، سیاه سرفه، سل ریوی و همچنین جهت درمان ناراحتی‌های مثانه، اسهال، بواسیر و ابتلاء به کرم استفاده می‌گردد.
برگ مورد:
موارد استفاده از برگ مورد در طب سنتی و جهت مصارف خوراکی شامل اسهال، بواسیر، پروستاتیت، برونشیت، سینوزیت، سل و سرماخوردگی است.
در مصارف موضعی نیز از آن برای درمان عفونت‌های گوش، خستگی و لوکوره استفاده می‌شود.
طب سنتی اسلام و ایران:
موجب احتباس اسهال و تعریق می‌شود.
مالیدن آن به بدن در حمام سبب تقویت جسم و کاهش رطوبت‌های زیرجلدی می‌گردد.
مالیدن جوشانده آن بر نواحی دچار شکستگی استخوان جوش خوردن استخوان‌ها را تسهیل می‌نماید.
روغن، عصاره و جوشانده ‌این گیاه (به ویژه میوه آن) ریشه مو را تقویت نموده مانع ریزش آن می‌گردد.
استعمال جوشانده دانه آن در روغن زیتون مانع ترشح عرق گردیده و عرق سوختگی‌ها را نیز بهبود می‌بخشد.
استعمال موضعی جوشانده برگ خشک آن بوی بد زیر بغل و کشاله ران را از بین می‌برد.
ورم‌های گرم را تسکین داده و در بهبود سرخی چشم، تبخال، زخم‌های چرکین و غیره مفید است.
جوشانده آن در روغن زیتون جهت بهبود سوختگی‌ها موثر می‌باشد.
ضماد جوشانده آن در شراب سستی مفاصل را بهبود می‌بخشد.
خونریزی بینی را بند آورده و ضد شوره است.
چکاندن آب آن در گوش، زخم‌های چرکین گوش را بهبود بخشیده و مضمضه با آب در درمان سستی لثه موثر می‌باشد.
مسکن چشم درد است.
مقوی قلب و ضد تپش قلب می‌باشد.
ضماد آن در درمان بواسیر، افتادگی مقعد و رحم و نیز اورکیت مفید است.
موارد منع مصرف
استفاده خوراکی از این گیاه در صورت ابتلاء به بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش یا مجاری صفراوی و یا در صورت وجود بیماری‌های شدید کبدی ممنوع می‌باشد.
استفاده خوراکی آن در موارد نادر، منجر به تهوع، استفراغ واسهال گردیده است.
فراورده‌های محتوی روغن فرار مورد را نمی‌بایست بر روی صورت کودکان و خردسالان استفاده نمود. چرا که مصرف آن ممکن است منجر به اسپاسم دهانه حنجره، اسپاسم برونشی، حملات آسم مانند و حتی نارسایی تنفسی گردد.
مصرف بیش از حد روغن فرار مورد (بیش از ۱۰ گرم) به دلیل مقدار زیاد سینئول موجود درآن ممکن است منجر به مسمومیت‌های کشنده شود. علائم مسمومیت شامل کاهش فشارخون، اختلالات گردش خون، غش و نارسایی تنفسی می‌باشد.
منبع:
کتاب مرجع گیاهان دارویی (جلد اول)
تألیف و ترجمه دکتر احمد امامی، دکتر شیرین فصیحی و دکتر ایرج مهرگان

برگرفته از سایت مفید طب