کرچک؛ معروف‌ترین ملین

نام‌ها:
نام فارسی: کرچک

نام علمی: Castor Oil Plant

نام انگلیسی:Euphorbiaceae

نام سنتی: خروع

نام‌های دیگر:

Palma Christi, Castor Oil Bush, Mexico Seed, Castor Bean

معرفی:
گل و میوه: هر گل ماده با گلپوش ۵ قسمتی، تخمدان ۳ حجره‌ای و خامه‌ای منقسم به ۳ کلاله قرمز و شکافته مضاعف است. میوه کپسولی به قطر یک تا ۲/۵ سانتی‌متر با خارهای نرم، یا صاف و شیاردار بوده هنگام رسیدن باز شده و دانه‌های بزرگ و با لکه‌های روشن آن بیرون می‌ریزند.

برگ‌ها، ساقه و ریشه: کرچک در اروپا به صورت گیاهی یک ساله و در جنوب اروپا به صورت درختچه دو یا ۳ ساله و در مناطق حاره به صورت درختی چند ساله می‌باشد. ریشه اصلی و ریشه‌های جانبی در نزدیکی سطح زمین قرار دارند. ساقه افراشته و تو خالی است. با مسن شدن ساقه، رنگ آن سبز یا مایل به قهوه‌ای می‌شود. برگ‌ها دمبرگ ها، سبز یا قرمز، اغلب آبی سوخته، با آرایش مارپیچی است.

طبع:
گرم و خشک در درجه دوم.

رویشگاه:
امروزه کرچک به صورت وسیعی در مناطق حاره و نیمه حاره و نیز مناطق معتدلی که ذرت رشد می‌کند کاشته می‌شود.

پراکنش در ایران: به صورت کاشته شده، نیمه خودرو و خودرو یافت می‌شود.

روش مصرف:
این گیاه به صورت کامل، اشکال دارویی جامد و نیمه جامد و فرآورده‌های ترکیبی، جهت مصارف خوراکی و موضعی در دسترس می‌باشد.

مقدار مصرف:
مصارف خوراکی: برای درمان یبوست حاد و یا به عنوان ملین جهت دفع کرم، حداقل ۵ عدد کپسول  ۲ گرمی و یا ۱۰ عدد کپسول یک گرمی حاوی روغن کرچک استفاده می‌شود. این گیاه به صورت فرآورده‌های ترکیبی نیز در دسترس می‌باشد.

مصارف موضعی: خمیر تهیه شده از دانه‌های آسیاب شده این گیاه، ۲ بار در روز بر روی موضع مورد نظر مالیده می‌شود. این دوره درمان، بیش از ۱۵ روز می‌باشد.

فرآورده‌ها:
روغن کرچک شامل روغن چرب دانه‌های این گونه است. دانه‌ها به صورت مکانیکی و قبل از آنکه کپسول‌ها شکوفا شوند و دانه‌ها بیرون بریزند، جمع‌آوری می‌شوند.

تولید فرآورده‌های حاوی گیاه مزبور در مقیاس صنعتی با استفاده از روش خاصی صورت می‌پذیرد.

بخش‌های دارویی:
روغن حاصل از دانه، چربی به دست آمده از روغن، دانه‌های رسیده و خشک شده.

اشتباهات:
ممکن است با دیگر دانه‌های سمی به گیاهان متعلق به از خانواده Euphorbiaceae  اشتباه شود.

موارد مصرف و اثرات درمانی کرچک
در طب سنتی این گیاه به صورت خوراکی جهت درمان یبوست حاد و التهاب روده، همچنین دفع کرم و نیز به عنوان عامل کنترل موالید استفاده گردیده، روغن آن به صورت موضعی برای درمان بیماری‌های التهابی پوست، جوش، کفگیرک، آبسه، التهاب گوش میانی و سردرد (به صورت ضماد) به کار برده می‌شود.
در چین این گیاه برای درمان گلودرد، فلج اعصاب صورت، خشکی مدفوع، جوش، انواع زخم و التهاب چرکی پوست استفاده می‌گردد.
در هند از این گیاه برای درمان مشکلات گوارشی و همچنین درد مفاصل استفاده می‌شود.
طب سنتی اسلام و ایران:
استعمال موضعی ساییده دانه گیاه در درمان کلف (lentigo) و زگیل سودمند است.
ضماد کردن ساییده دانه با سرکه موجب کاهش ورم پستان می‌شود.
دانه‌های گیاه شدیداً مسهل بوده و استعمال موضعی روغن کرچک در درمان جرب و زخم‌های عفونی ترشح دار پوست سر و نیز التهابات مقعد مفید است.
طب هومئوپاتی:در طب هومئوپاتی، این گیاه برای درمان اسهال به کار برده می‌شود.

موارد منع مصرف:
در صورت ابتلا به بیماری‌هایی مانند انسداد روده، بیماری‌های التهابی حاد روده، آپاندیسیت دردهای شکمی با منشأ شکمی ناشناخته و همچنین در دوران بارداری و هنگام شیردهی نمی‌بایست از این گیاه استفاده گردد.
تجویز آن برای کودکان زیر ۱۲ سال ممنوع می‌باشد.
استفاده از آن در برخی موارد نادر موجب بروز جوش‌های حساسیتی پوست گردیده است.
مصرف بیش از حد گیاه ممکن است منجر به تحریک معده همراه با تهوع و استفراغ و همچنین قولنج و اسهال شدید گردد.
مصرف دراز مدت آن نیز موجب از دست رفتن الکترولیت‌ها، به ویژه یون پتاسیم شده، از این رو ممکن است باعث هاپیرآلدوسترونیسم، مهار حرکت دودی روده و افزایش اثر گلیکوزیدهای قلبی می‌گردد.
مصرف ۱۲ عدد دانه این گیاه موجب مرگ یک فرد بزرگسال می‌گردد.

منبع:
کتاب مرجع گیاهان داروئی (جلد دوم)

تألیف و ترجمه دکتر احمد امامی، دکتر شیرین فصیحی و دکتر ایرج مهرگان