گیاهان میکروب کش

مسمومیت‌های غذایی ناشی از میکروارگانیسم‌های عفونت‌زا، یکی از عارضه‌های شایع است که بسیاری از افراد در تمام فصل‌های سال به خصوص در روزهای سفر به آن مبتلا می‌شوند.
باکتری‌های استافیلوکوکوس اورئوس، اشرشیا کلای، سودومونا آئروژینوزا، کِلِبسیلا نومونیه، کِلوستریدیوم پرفرنجنس، گونه‌های کامپیلوباکتر، سالمونلا و استرپتوکوک، عوامل اصلی ایجاد بیماری از طریق غذا هستند. مهم‌ترین بیماری که در اثر فعالیت این عوامل در بدن انسان ایجاد می‌شوند گاستروانتریت یا التهاب حاد دیواره‌ی روده یا معده است که با تهوع، استفراغ، اسهال و دردهای شکمی نمایان می‌شود.
برخی از گیاهان دارویی، با ترکیبات ضدمیکروبی که دارند، می‌توانند با این عوامل بیماری‌زا مبارزه کنند. هر چند هنوز هم راه درمان ابتلا به عوارض ناشی از مسمومیت غذایی، جلوگیری از دست رفتن مایعات و الکترولیت‌های بدن است، اما استفاده از برخی ترکیبات ضدمیکروبی می‌تواند به کاهش بار میکروبی وارد شده به بدن و سهولت رهایی از عفونت کمک کند.
بسیاری از گیاهان دارویی که در محیط‌های آلوده به میکروارگانیسم‌ها زندگی می‌کنند، ترکیباتی را در خود تولید می‌کنند که از بیماری‌زایی آن‌ها جلوگیری می‌کند. تحقیقات نشان می‌دهد برخی از همین گیاهان، اثرات ضدمیکروبی مناسب ضدباکتری‌های بیماری‌زا برای انسان دارند. از مهم‌ترین گیاهان دارویی دارای اثر ضدباکتری علیه باکتری‌های یاد شده، می‌توان به این موارد اشاره کرد.
سیر
این گیاه، قدیمی‌ترین ضدعفونی کننده است. مطالعات جدید هم نشان می‌دهد اثر ضدمیکروبی قوی در برابر بسیاری از باکتری‌ها دارد و در برخی موارد از آنتی‌بیوتیک‌های رایج نیز قوی‌تر عمل می‌کند. سیر هم‌چنین ضدقارچ است و می‌تواند به عنوان یک منبع طبیعی برای رفع مشکلات ناشی از آلودگی‌های غذایی استفاده شود. ترکیبات گوگردی سیر، اصلی‌ترین ترکیبات ضدمیکروبی آن هستند که با حرارت دیدن به تدریج تخریب می‌شوند.
آویشن
این گیاه به خاطر ترکیبات فنولی خود (به خصوص تیمول و کارواکرول)، ضدمیکروب است. آویشن از رایج‌ترین گیاهان دارویی است و شکل شربت آن، برای بر طرف کردن سرفه در داروخانه‌ها موجود است، اما می‌توان آن را به شکل دم کرده و جوشانده نیز استفاده کرد.
زنیان
خواص ضدمیکروبی زنیان به دلیل ترکیبات فرار آن است که قسمت عمده‌ی آن ترکیبات فنولی هستند. زنیان طبیعت گرم و خشک شدیدی دارد و ممکن است مصرف آن برای گرم مزاجان ایجاد ناراحتی کند.
میخک
یکی از گیاهان قدیمی شناخته شده است که امروزه از اسانس آن در دندانپزشکی استفاده می‌شود. غنچه‌های گل درخت برداشت می‌شوند و از آن به عنوان عطر و طعم دهنده در صنایع غذایی استفاده می‌شود. اوژنول موجود در گیاه، اثر ضددرد و ضدباکتری بسیار خوبی دارد و می‌تواند به عنوان نگهدارنده‌ی غذایی به کار رود. دقت کنید که طبیعت میخک بسیار گرم است و ممکن است برای افراد گرم مزاج مناسب نباشد. همچنین استفاده‌ی زیاد از اسانس میخک ممکن است باعث بروز اثرات سمی شود.
پوست انار
انار میوه‌ی شناخته شده‌ی ایرانی‌هاست. انواع کشت شده‌ی آن در ایران موجود است که تفاوت‌هایی در ترکیبات پوست‌شان دیده می‌شود. پوست انار حاوی ترکیبات پلی فنولی (از جمله تانن‌ها، اسیدهای فنولی و فلاونویید) است که اغلب این ترکیبات اثرات ضدباکتریایی خوبی دارند. تانن زیاد پوست انار باعث می‌شود طعم گسی داشته باشد. همچنین مصرف شکل فرآوری نشده‌ی آن می‌تواند برای افراد مشکل کند.
مرزنگوش
گیاهی چند ساله و از خانواده‌ی نعناست که در ایران نیز رویش دارد. به عنوان سبزی خوراکی رایج شناخته نمی‌شود اما می‌توان آن را از عطاری‌های معتبر تهیه کرد. این گیاه اثرات ضدمیکروبی و آنتی اکسیدانی بسیار قوی دارد و می‌تواند به عنوان مقابله با باکتری‌های بیماریزای موجود در فرآورده‌های غذایی استفاده شود.

دکترمهدی وزیریان
استادیار و عضو هیئت علمی گروه فارماکوگنوزی دانشکده داروسازی دانشکده علوم پزشکی تهران

برگرفته از سایت مجله نیک و نو