خرنوب ،یک شکلات گیاهی

اسما تاجوران؛کارشناس زیست شناسی

خَرنوب با نام علمی: Ceratonia siliqua نام یک گونه‌ی گیاه دارویی از سرده‌ی خرنوب است. میوه‌ای است که از ۵۰۰۰ سال پیش شناخته شده‌است. چند صد سال پیش از این، به جای شکر در پخت شیرینی‌ها از آن استفاده می‌شد یا به جای شکر خورده می‌شد. نام این گیاه از واژه اکدّی خَروبو گرفته شده و در آرامی به صورت کروبو درآمده‌است.

خرنوب از میان کشورهای حاشیه دریای مدیترانه، در ایتالیا، اسپانیا و ترکیه به مقدار فراوان پرورش می‌یابد. نزدیک به ۳۵٪ از مواد موجود در خرنوب، کربوهیدرات‌های با ساختار مولکولی ساده می‌باشند و باز نزدیک به ۴۰٪ آن از نشاسته با ساختار مولکولی پیچیده تشکیل یافته‌ است. میزان چربی آن بسیار کم و در حدود ۱٪ است. بهترین جایگزین برای استفاده به جای کاکائو می‌باشد. دارای کافنوئیدهای کاکائو نیست.

خواص آن را به این صورت ذکر کرده‌اند: علیه تنگی نفس، علیه تنگی نفس آلرژیک، علیه آلرژی‌های حاصل از سردی هوا، علیه ناتوانی جنسی، از بین برنده تورم ریه‌ها، خلط‌ آور، پیشگیری کننده‌ی سرطان ریه، افزایش دهنده‌ی تعداد اسپرم متحرک، علیه آسم، علیه اسهال، علیه یبوست.

درختی است از خانواده‌ی باقلا (Fabaceae) با نام علمی Ceratonia siliqua ارتفاع آن به ۸ تا ۱۰ متر هم می‌رسد دارای شاخه‌های گره‌دار و برگ‌هایی مرکب از ۸ تا ۱۰ برگچه‌ای. گل‌ها بدون گلبرگ و در گل آذین صورت خوشه‌ای مجتمع است، میوه‌ از نوع نیام و ناشکوفا به طول ۱۰ تا ۳۰ سانتی‌متر به عرض ۲ تا ۳ سانتی‌متر و آویخته و کاملا مشخص بر روی شاخه‌هاست. رنگ میوه قهوه‌ای شفاف و سطح خارجی آن مسطح و قوسی‌شکل است. داخل میوه طعمی بسیار شیرین دارد و در داخل آن ۱۲ تا ۱۶ دانه بسیار سخت شبیه عدس دیده می‌شود. درخت خرنوب را می‌توان از طریق دانه‌ها تکثیر کرد اما حدود ۸ سال میوه نخواهد داشت. در این‌صورت برای آنکه بتوانند از آن به عنوان علوفه‌ای استفاده کنند باید آنها را پیوند نمایند. معمولا درخت خرنوب در هر جایی که درختان مرکبات وجود داشته باشد به خوبی می‌روید.

شرح در کتب قدیمی طب سنتی:

در تحفه‌ی حکیم مؤمن آمده: خرنوب بستانی و بری می‌باشد و بستانی دو قسم است یکی را خرنوب شامی گویند و درخت او بقدر درخت گردکان با برگش مستدیر و با غلظت و گلش ذهبی و غلاف او بقدر شبری و کوتاه‌تر و سیاه و ضخیم و دانه‌های او شبیه بباقلی و از آن در شام و مصر رب می‌سازند و در اسهال استعمال می‌کنند و با وجود شیرینی از سایر شیرینی‌ها ابرد است و قسمی درختش خار دارد. برگش نرم و مایل بتدویر و غلاف ثمرش شبیه ب باقلی و از آن رقیق‌تر و دانه‌های او بقدر ترمس و شیرین طعم و در تنکابن کرات گویند و در مازندران و گیلان لالکی نامند. تازه هر دو قسم مسهل بوده و مدر بول و خشک او در حرارت و برودت معتدل و در دوم خشک و شیرینی او مایل بحرارت و دانه‌ی او سرد و خشک و بسیار قابض و مقوی بدن و مدر بول و ضماد پخته‌ی او جهت صدمه و سقطه و امثال آن تازه‌ی خرنوب شامی که از سال نگذشته باشد دیرهضم و بعد از انهضام مولد خلط صالح و با دانه جهت فتق و تسمین بدن و چون داخل شیر کنند شیر را لذیذ کند و اشتها آورد و جهت سرفه‌ی مزمن مجرب دانسته‌اند. تخمش محلل اورام و جهت بروز مقعد و نزف الدم نافع مضر معده و مخفف اعصاب و مصلحش بهدانه و نبات و بدلش بوزنش از هر یک از قرظ و طراثیث و عفص شربتش تا پنج درهم است.(این بخش به دلیل نقل قول مستقیم از کتاب مذکور ویرایش نشده است)

قسمت مورد استفاده:

میوه و دانه

ترکیب شیمیایی خرنوب

گیاه خرنوب دارای انواع ویتامین‌ها ومواد معدنی مانند املاح کلسیم ،سدیم ،پتاسیم ، وویتامین‌ای ، ویتامین ث وانواع ویتامین‌های گروه ب وبه ویژه ب۱ ،اسیدگالیک وبرخی انواع اسید امینه است.

ارزش غذایی خرنوب

از شیره‌ی خرنوب در صنایع غذایی نیز استفاده می‌شود. درگذشته از این گیاه به جای شکر استفاده می‌شده است. امروزه نیز یک جایگزین عالی برای کاکائو، شکلات ومواد قندی به ویژه برای کسانی است که در رژیم غذایی‌شان می‌باید قند را حذف کنند. برخی از مهم‌ترین مزایای استفاده ازخرنوب در صنایع غذایی شامل موارد زیر می شود:

خرنوب دارای مقدار زیادی فیبر است.

سرشار از آنتی اکسیدان است.

کمتر از ۱% قند وچربی دارد.

فاقد کافئین وگلوتن است.

دوبرابر کاکائو، کلسیم دارد.

طبیعت خرنوب

براساس طب سنتی خرنوب طبیعت سرد وخشک دارد.

خواص خرنوب

ادرار آور

دافع سنگ‌های کلیه

ضداسهال

ضد عفونی کننده‌ی دستگاه گوارش

درمان کننده‌ی تنگی نفس و تورم ریه

خلط آور

کاهش دهنده‌ی LDL

کاهنده‌ی استرس

افزایش دهنده‌ی اشتها

پیشگیری کننده‌ی بیماری‌های قلبی عروقی

افزایش دهنده‌ی تعداد و قدرت تحرک اسپرم

روش مصرف خرنوب

برای استفاده در دفع سنگ کلیه: مقداری خرنوب را خرد کرده دانه‌ها را جدا کنید و سپس یک قاشق مرباخوری را به همراه یک لیوان آب شب موقع خواب خیس کرده و صبح ناشتا صاف کرده و میل نمایید.

در درمان سرفه : مقداری خرنوب را پس از جدا سازی از دانه‌ها آسیاب کرده و یک قاشق مرباخوری را هر وعده به همراه یک فنجان آب گرم میل نمایید.

برای افزایش اشتها: مقداری خرنوب را آسیاب کرده یک قاشق مرباخوری قبل از صبحانه به همراه یک لیوان شیر و یک قاشق غذاخوری عسل میل نمایید.

در درمان اسهال : دانه‌های داخل خرنوب را پس از خارج کردن آسیاب کرده در زمان نیاز یک قاشق مرباخوری به همراه یک فنجان آب گرم میل نمایید.

در افزایش اسپرم و افزایش تحرک اسپرم : برای این منظور باید نیم‌لیتر آب را حرارت داده تا به جوش آید و ۴ عدد خرنوب که از قبل خرد و به قطعات کوچک تقسیم کرده‌اید را به آب در حال جوش اضافه کرده و درب ظرف را بسته و با شعله ملایم به مدت ۳ تا ۵ دقیقه بجوشانید. پس از اتمام این زمان شعله را خاموش و به مدت ۳۰ دقیقه مخلوط را به حال خود رها کرده و سپس با استفاده از صافی مخلوط را صاف کرده و محلول آماده شده که طعمی بسیار دلپذیر دارد را پس از خنک شدن به دو قسمت مساوی تقسیم کرده، یک قسمت را صبح ناشتا و یک قسمت را شب موقع خواب میل کنید. این عمل را به مدت سه هفته تا یک ماه برای دریافت نتیجه مطلوب انجام دهید. بهتر است این جوشانده برای هر بار مصرف به صورت تازه تهیه شود.

احتیاط در مصرف:

در بیماران آسمی یا آلرژیک بین سنین ۵ تا ۱۲ سال درصورت استفاده از این جوشانده، فقط به اندازه‌ی یک فنجان چای‌خوری مابین صبحانه استفاده می شود و قبل از شام استفاده نشود، همچنین در این افراد همزمان با مصرف خرنوب عسل مصرف نگردد.

تقلبات دارویی عمدی و سهوی

از آنجا که خرنوب در ایران رواج چندانی ندارد ممکن است گاهی توسط افراد کم تجربه در عطاری‌ها به دلیل تشابه نسبی میوه‌ها با فلوس (Cassia fistula) اشتباه گرفته شود. همچنین در ایران درخت دیگری هم خانواده با خرنوب وجود دارد به نام لیلکی (Gleditsia caspica) که میوه‌های آن نیز شباهت زیادی به خرنوب دارد و هرچند فاقد ارزش دارویی نیست اما بیشتر از آنکه به عنوان گیاه دارویی مطرح باشد به عنوان گیاه زینتی شناخته می‌شود.

برگرفته از سایت مجله نیک ونو