معرفی چند گونه گیاهی با کاربرد آرایشی و بهداشتی
با افزایش روز افزون محصولات آرایشی و بهداشتی سنتزی و شیوع انواع بیماریهای پوستی لزوم توجه به محصولات گیاهی و طبیعی بیشتر احساس میشود. گیاهان دارویی بسیاری در طبیعت وجود دارند که با داشتن مواد موثرهای مانند اسانسها، تاننها، ساپوتینها و … در ساخت انواع محصولات آرایشی بهداشتی به کار میروند. در این مقاله تعدادی از گونههای گیاهی که دارای کاربرد آرایشی و بهداشتی هستند و نحوهی مصرف آنها ارائه شده است.
نام : اسطوخودوس
گیاهی است بوته مانند، پرپشت و دارای ساقههای متعدد و چهارگوش به ارتفاع ۳۰ تا ۶۰ سانتیمتر .
بیشترین کارایی اسانس اسطوخودوس در صنایع بهداشتی و آرایشی است. این گیاه به دلیل داشتن عطر خوب از ترکیبات اصلی ادکلنهاست. گلهای خشک شده آن را برای معطر کردن لباسها و فراری دادن بید به کار میبرند. اسانس این گیاه در تولید صابون، شامپو و خوش بو کنندههای هوا نیز کاربرد دارد.
نام : اسفرزه
گیاهی است علفی، چند ساله به بلندی ۱۰ تا ۵۶ سانتیمتر، بدون ساقه و با کرکهای نرم.
دانههای اسفرزه دارای موسیلاژ، پروتئین، قند، روغن ثابت (روغن غیر فرار) و تانن است. از موسیلاژ آن در فراوردههای آرایشی به عنوان امولسیون کننده و از پوست دانهها به صورت موضعی در رفع تحریک پوست استفاده میشود.
نام: بابا آدم
گیاهی است علفی، به ارتفاع ۹۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر، دارای ساقه منشعب که به حالت خودرو در دشتها و نواحی مرطوب و سایهدار میروید و ریشهای دراز با ظاهری دوکی شکل و به رنگ قهوهای دارد. ریشه، ریزوم، پوست شوره زده، التهاب مثانه مفید است. همچنین میتوان آن را برای بخور صورت استفاده کرد. این گیاه در حالت دهندههای مو، شامپوها، کرمها، لوسیونها، ژل و برای استحمام استفاده میشود. گیاه شناسان کاربرد این گیاه را برای تمیزی خون و در مورد آکنه بسیار موثر میدانند. برگهای بابا آدم برای تسکین نیش حشرات، خراشیدگیها و به علت اثر نرمکننده ای که روی پوست دارد، به طور موضعی استعمال میشود.
نام: بابونه رومی
گیاهی علفی و پایا با ساقهای خزنده و منشعب، دارای برگهای متناوب با بریدگیهای عمیق است. در قسمت انتهای ساقهها، گلهای پایهدار لولهای قرار دارند. از تقطیر سر شاخهها، اسانس روغنی به دست میآید که در لوازم آرایشی و دارویی مصارف بسیاری دارد. بابونه باعث از بین رفتن کشیدگی و پیری سلول پوست میشود.
بابونه خواص ضد التهابی و آنتیباکتریال دارد که محرکی برای پروتئینسازی و سلولسازی در فولیکول مو که حاوی سلولهای کراتینوسیت است، به حساب میآید. اجزای فلاونوئید روغن اسانس موجود در بابونه، دارای فعالیت ضد التهاب و ضد حساسیتی موثری است. بابونه به علت داشتن مادهی کامازولین، لکههای پوست را از بین میبرد. از مواد موثرهی گلهای بابونه در تهیهی کرمهای مرطوب کننده و روشن کنندهی پوست و شامپوهای تقویت کننده موی سر استفاده میشود. بابونه در درمان ادرار سوختگی اطفال و ترک خوردگی نوک پستان موثر است.
نام : حنا
درختچهی حنا، شاخههای غالبا خاردار و پوشیده از پوست خاکستری مایل به سفید دارد. ارتفاع آن حداکثر به ۶ تا ۷ متر میرسد. برگهای آن متقابل ، ساده و گلهای حنا، سفید رنگ مجتمع به صورت خوشههای متعدد. قسمت مورد استفادهی حنا برگ آن است که به حالت کامل یا به صورت گرد در معرض استفاده قرار میگیرد. حنا به طور متوسط دارای ۷ تا ۸ درصد تانن، ۶ درصد مواد چرب، ۲/۱ درصد اسانس، ۲ تا ۳ درصد مواد رزینی و دو در هزار از یک مادهی رنگی قابل تبلور است. مادهی رنگی حنا لاوسون نام دارد. لاوسون دارای سمیت بسیار کم است و اثر ضد میکروبی و ضد قارچی قوی به خصوص در قارچهای مولد کچلی و خاصیت رنگ کردن دارد. از حنا برای رنگ کردن موی سر، دست و پا استفاده میشود. در ایران هم برای جلوگیری از عرق دست و پا و رفع بوی ناپسند آنها از حنا استفاده میشود. مادهی موثرهی حنا با نام لاوسون به غیر از خاصیت رنگی حنا به علت داشتن تانن قابض و تقویت کنندهی موی پوست سر است . عصارهی حنا در بهبود تعریق بیش از حد کف دست مفید است. حنا به صورت خشک، باعث درماتیت تماسی و در مژه، ابرو و چشمها، ایجاد جراحت میکند. برگ حنا خاصیت مخدر دارد و مقادیر بالای آن باعث سر درد و مسمومیت میشود. حنای طبیعی حالت دهندهی بسیار عالی به شمار میآید و باعث افزایش درخشش مو میشود. حنا رنگ اصلی مو را تغییر نمیدهد. میتوان از آن در شامپوها، شویندهها و حالت دهندههای مو استفاده کرد.
حنا یکی از قدیمیترین رنگهای جهان است و برای قرمز کردن مو استفاده میشود. وقتی با نیل مخلوط شود، رنگهای متفاوتی از قهوهای تا مشکی را تشکیل میدهد. به همین دلیل میتوان با مخلوط کردن گیاهانی نظیر ریواس، همیشه بهار، به ژاپنی و …. به انواع مختلفی از رنگ قرمز دست یافت. خواص رنگدهی حنا ناشی از مادهی لاوسون است. مواد قلیایی، رنگ محلولهای آبی لاوسون را تیرهتر میکند ولی اسیدها خواص آن را از بین میبرند. از آنجا که حنا در محلولهای آبی خاسیت اسیدی دارد، برای تولید رنگ موی موثر لازم است در محلول قلیایی تهیه شود.
نام: خرما
در خرما ساقهها چندتایی یا در نمونههای کاشته شده منفرد تا ارتفاع ۳۰ متر با برگهایی بلندتر از پهنا دارد. برگها سبز – خاکستری، سخت شکننده، به طول ۳ متر یا بیشتر هستند؛ شانهها دو صفحهای متعدد، گلآذین گلهای نر با دمگل آذین کوتاه. گلهای نر مایل به سفید، معطر، به طول ۸-۷ میلی متر، با گلبرگهای کم و بیش دایره ای؛ گلآذین گلهای ماده با دمگل آذین بلند. از میوه این درخت دو نوع روغن به شرح زیر تهیه میشود:
۱) روغنی که از پالپ میوه به دست میآید و به روغن نخل موسوم است.
۲) روغنی که از مغز دانه استخراج میشود،به روغن پالمسیت معروف است. برای استخراج روغن، میوههای متععدی از خرما جدا میکنند و آنها را به مدت چند روز به حال خود باقی میگذارند تا تخمیر حاصل کنند سپس آنها را بر روی یکدیگر فشار میدهند تا قسمت گوشتدار میوه (پالپ) از بقیه جدا شود. در این موقع پالپها را در یک ظرف محتوی آب جوش وارد میکنند تا مواد روغنی را از آن جدا شود و برای تصفیهی مجدد، آن را تحت تاثیر آب جوش قرار میدهند تا روغن حاصل به نوع مرغوب درآید. روغن نخل در گرمای ۴۰ درجه حالت مایع دارد و رنگ آن زرد یا نارنجی است و در حالت تازه به طور ملایم بوی بنفشه از آن استشمام میشود. از مصارف مهم آن، صابون سازی و چرب کردن چرخ ماشین آلات است. روغن پالمسیت، از مغز درون هسته پس از شکستن آن به دست میآید. برای این کار مغزن درون هسته را ابتدا جدا کرده ، به خوبی خشک میکنند سپس تحت فشار زیاد و گرما، معدل ۴۰ تا ۴۵ درصد روغن از آن استخراج میکنند. این روغن، رنگ سفید دارد و در گرمای بیشتر از ۲۵ درجه حالت روان به خود میگیرد. از آن منحصر برای تهیهی صابون و شمع استفاده میشود.
۳) این روغن مادهای چرب و زرد رنگ است که در تهیهی صابونها و کرمهای پاک کننده کاربرد دارد. گردهی گل نخل نر به عنوان پودر نرم کنندهی پوست صورت و دست به کار میرود. پس از جمع آوری گرده آن را در ماسورهای میریزند و به تدریج به کار میبرند.
مهندس محبوبه پرتوی
برگرفته از سایت مجله نیک و نو