معجزات گیاه سنا در درمان یبوست
نام فارسی: سنا
نام علمی: Senna
نام انگلیسی: Fabaceae
نامهای دیگر:
Tinnevelly Senna, Khartoum Senna, India Senna, Alexandrian Senna
معرفی گیاه:
گل و میوه: گلهای زرد رنگ، گاهی اوقات سفید یا صورتی، محوری یا انتهایی بوده، منفرد هستند یا درون خوشههایی ۲ یا ۳ تایی قرار دارند. میوه نیامی استوانهای یا مسطح، گوشهدار یا بالدار، شکوفا یا ناشکوفا و دارای دیوارههای افقی در بین دانهها میباشد. دانهها متعدد و به طور افقی یا عمودی فشرده هستند.
برگها، ساقه و ریشه: گونههای مختلف Cassia به صورت گیاهان علفی چند ساله، شبه درختچهای یا درختچهای بوده، برگهای شانهای زوج دارند. همچنین غدههایی بین برگچهها یا روی دمبرگها وجود دارد. گوشوارکها به اشکال مختلف هستند.
طبع گیاه:
گرم و خشک در درجه دوم.
رویشگاه:
گونههای مختلف در همه کشورهای واقع در مناطق نیمه گرم و گرم، به جز اروپا یافت میشوند. اغلب گونهها بومی آمریکای شمالی مرکزی و جنوبی هستند.
پراکنش در ایران: احتمالاً در نواحی جنوبی ایران به صورت کاشته شده وجود دارد.
فرآوردهها:
جهت تهیه دم کرده میبایست آب داغ (نه آب جوش) را به ۰/۵ تا ۲ گرم داروی خرد شده افزود، پس از ۱۰ دقیقه خیساندن (در صورتی که از آب سرد استفاده شود، پس از ۱۰ تا ۱۲ ساعت خیسانیدن) آن را صاف نمود. به اعتقاد برخی پژوهشگران، در صورتی که عمل خیساندن با آب سرد صورت گیرد، میزان رزین موجود در مایع حاصل کمتر خواهد بود (رزینهای مزبور مسئول ایجاد دردهای شکمی میباشند) اثرات دارویی این گیاه پس از گذشت ۱۰ تا ۱۲ ساعت ظاهر میشوند.
بخشهای دارویی:
برگ، میوه و گل.
موارد مصرف و اثرات درمانی سنا
موارد تایید شده به وسیله کمیسیون E:
از این گیاه برای درمان یبوست و نیز در هنگام تجویز داروهای مورد استفاده جهت عکسبرداری در آزمونهای تشخیصی مجاری گوارشی و ناحیه کولورکتال استفاده میشود.
طب هندی:
درمان یبوست.
بیماریهای کبد.
یرقان.
بزرگ شدن طحال.
کم خونی.
تب تیفویید.
طب سنتی اسلام و ایران:
درمان ریزش مو.
دفع شپش سر و بدن.
درمان سردرد کهنه
جرب.
بثور جلدی.
خارش.
موارد منع مصرف:
این گیاه در صورت انسداد روده، بیماریهای التهابی حاد روده، آپاندیسیت نمیبایست مصرف شود.
همچنین مصرف سنا در دوران بارداری و شیردهی ممنوع است.
استفاده در کودکان زیر ۲ سال ممنوع است. مقدار مصرف آن در کودکان ۲ تا ۱۲ ساله باید زیر نظر پزشک تعیین گردد.
میزان تجویز دارو به بیماران سالمند اصولاً میبایست نصف میزان مورد تجویز برای اشخاص عادی باشد.
عوارض عمومی:
دردهای اسپاسمی ناحیه مقعدی – رودهای، جزء عوارض ناشی از مصرف سنا و یا مصرف بیش از حد آن میباشد.
مصرف طولانی مدت آن در موارد نادر نیز موجب ایجاد آریتمی، نفروپاتی، آماس و تسریع تخریب استخوان میگردد.
سوء مصرف سنا همچنین منجر به بروز کزاز، دفع آسپارتیل گلوکوزامین از ادرار و هیپوگاماگلوبولینمی میشود.
تغییر در وضعیت الکترولیتها: استفاده دراز مدت از گیاه مزبور منجر به از دست دادن الکترولیتها به ویژه یون پتاسیم و در نتیجه بروز هیپوکالمی، هیپرآلدوسترونیسم، وجود آلبومین در ادرار، خون شاشی، مهار حرکات روده، ضعف عضلانی، افزایش اثر گلیکوزیدهای قلبی و نیز احتمال افزایش تاثیر داروهای ضد آریتمی (به دلیل هیپوکالمی) میشود.
چماقی شدن انگشتان: سوء مصرف سنا منجر به چماقی شدن انگشتان میگردد. عارضه مزبور با قطع دارو برگشتپذیر میباشد.
بد عادت شدن کولون: تغییر آناتومی کولون به عنوان یکی از عوارض جانبی مصرف دراز مدت سنا (بیش از ۳بار در هفته به مدت یکسال یا بیشتر) گزارش شده است.
حساسیتهای شغلی: آلرژی، آسم، احتقان بینی ملتحمه در افرادی که به اقتضای شغل با فرآوردههای سنا سر و کار دارند دیده شده است.
منابع:
کتاب مرجع گیاهان دارویی (جلد اول)
تألیف و ترجمه دکتر احمد امامی