آب‌هایی که دردها را می‌شویند
نیروی معجزهآسا و شفابخش آب در بسیاری از کتب و مراجع متکی بر تجربیات قید شده است. ابن‌سینا در کتاب قانون، پس از درمان با ورزش از روش‌های درمان با انواع آب، مشت و مال، گرمابه و خواص درمانی آنها سخن به میان میآورد. بقراط در سال ۴۶۰ ق.م از خواص درمانی آب‌های گرم و سرد صحبت کرده و حتی از آن در درمان تشنج و درد مفاصل نیز استفاده کرده است. دکارت در قرن هفدهم میلادی، وجود راه‌روهای زیرزمینی را تایید و عنوان کرده که حرارت لایه‌های زمین باعث بخار شدن تدریجی آب در زیر زمین و بالا آمدن بخار تا سطح زمین شده و این چشمه‌ها را به وجود میآورد.
معالجه جدی با استفاده از خواص آب‌های معدنی گرم و سرد چه بهصورت شرب و چه استحمام و یا استنشاق و امثالهم برای اولین‌بار و به طور جامع و گسترده توسط فردی بنام «پلین» ۷۹ سال بعد از میلاد مسیح برای درمان امراض نقرس سیاتیک و دردهای عصبی توصیه شده است.
درمان برخی بیماری‌ها با این موهبت الهی در طی سالیان باعث شده است خرافات و اوهام نیز وارد جریان شده و بین مردم رواج پیدا کند تا جایی‌که مردم بسیاری درمان دردهای علاج ناپذیر خود را نیز در آب‌های معدنی جستجو می‌کنند.
از اواخر قرن چهارم در تمام دنیا معالجه با آب‌های معدنی برای درمان و یا التیام بیماری‌هایی چون ضعف اعصاب، نقرس، انواع سردرد، اسهال، تب، پادرد، کمردرد و … بهخصوص در اروپا شروع شد لیکن برای اولین بار در قرن ۱۸ میلادی کتاب‌ها و نوشته‌های متعددی در این زمینه در قاره‌ی اروپا منتشر گردید. در ایران نیز جرجانی در کتاب ذخیره‌ی خوارزمشاهی در رابطه با این خواص مطالبی را نگاشته است.
چشمه‌ی آب‌گرم: هنگامی که درجه حرارت آب چشمه‌ای لااقل در حدود ۵ تا ۶ درجه سانتیگراد از درجه‌ی حرارت متوسط سالیانه‌ی هوای محیط یک منطقه بیشتر باشد، چشمه‌ی مزبور را چشمه‌ی آب‌گرم می گویند.
چشمه‌ی آب معدنی: آب معدنی به آبی گفته می‌شود که یکی از خصوصیات آن با آب سایر چشمه‌ها و آب‌ها تفاوت فاحش داشته باشد. مثلاً در صورتی‌که درجه‌ی حرارت آب بیش از درجه‌ی حرارت محیط بوده و یا آب دارای ترکیبات خاصی باشد به نحوی که بدون انجام آزمایشات مفصل بتوان وجود مواد معدنی آن را تشخیص داده و شناسایی کرد و حتی اگر مزه‌ی آب ترش، ملس، گزنده و یا بو دار و گازدار باشد به این آب، آب معدنی اطلاق می‌شود
بر اساس تعریف موسسه‌ی استاندارد و تحقیقات صنعتی آب معدنی به آب‌هایی گفته می‌شود که دارای املاح معدنی، عناصر جزئی و یا دیگر ترکیبات باشد و مستقیما از چشمه یا نقاط حفر شده از طبقات زیر زمینی به‌دست آمده و دارای خواص بهداشتی و درمانی باشد و سرانجام مورد تایید و بررسی متخصصان ذی‌صلاح قرار گرفته باشد.
کاربرد آب‌های گرم معدنی در درمان بیماری‌ها:
اصولاً خواص درمانی آب‌های معدنی به عوامل گوناگونی مانند خواص فیزیکی ، شیمیایی، درجه‌ی حرات و گازهای مختلف رادیو اکتیویته بستگی دارد. علاوه بر آن گردش و تفریح و استراحت در مناطق زیبا و زندگی در یک محیط سالم و به دور از هرگونه آلودگی در بهبود بسیاری از بیماری‌ها کمک کرده و کار درمان را تسریع می نماید.
معمولاً آب‌های معدنی به دو صورت استعمال خارجی (دوش، وان، حمام) و استعمال داخلی (آشامیدن، استنشاق و تزریق) مورد استفاده قرار می گیرد.
آب‌های بیکربناته در اعمال گوارشی مانند اعمال معده ، کبد، پانکراس، روده و متابولیسم‌های گوناگون مانند متابولیسم‌های گلوسیدها، پروتئید، کلسترول، اسید اوریک و سرانجام در تغذیه موثرهستند . استحمام در آب‌های بیکربناته‌ی گازدار باعث اتساع عروق می‌شود، نبض در جریان استحمام کند و میزان ادرار بالا می‌رود و عمل تغذیه فعال می‌شود.
آب‌های کلرور برای درمان بیماری‌های لنفاتیسم ، راشیتیسم، بیماری‌های زنانه، برخی از انواع روماتیسم‌های مزمن و غیره مورد استعمال دارد.این آب‌ها صفرا آور بوده و موجودات زنده روده‌ها را کاهش می‌دهد. به‌طور کلی آب‌های کلرور محرک کارهای مختلف بدن و تغذیه هستند و تورم‌ها را از بین می‌برند. هرگاه گازدار باشند اثر تسکین دهنـده داشته و تنفس را آسـان می‌کنند و مداوم تحریک کننده‌ی ترشح لوزالمعده و سبب تحریک دستگاه گوارشی هستند.
استحمام در آب‌های معدنی حاوی مقادیر مجاز رادیو اکتیو باعث دفع اسید اوریک انباشته شده در خون شده و در نتیجه دردها و آلام مفصلی ناشی از آن تا حدود زیادی تسکین می‌یابند.
مصرف این گونه آب‌های معدنی حالت مداوم داشته و با تکرار باعث دفع مواد زائد پروتیدی از بدن می‌شود و به‌طور عمده می‌توان اذعان داشت رادیواکتیو، دردهای با منشاء عصبی، نقرس، امراض عضلانی و رماتیسم، اختلالات مفصلی ، انواع بیماری‌های زنانه، بیماری‌های پوستی و حساسیت‌ها و خارش را درمان می کند.[۱]
چشمه‌های آب‌گرم معدنی سرعین:
مجموعا در حوزه‌ی شهر سرعین ۱۲ چشمه‌ی آب‌گرم معدنی وجود دارد که متناسب با خصوصیات دما‌یی ، تاسیسات و تجهیزات بهره‌برداری و میزان آشنایی مردم با آنها مورد بهره برداری قرار می‌گیرند.
با توجه به اینکه چشمه‌های آب‌گرم و مراکز آب‌درمانی سرعین، مهم‌ترین انگیزه‌ی سفر توریست‌ها به خصوص گردشگران درمانی به این شهر است، لذا به معرفی برخی از این چشمه‌ها می‌پردازیم.
الف- آب‌گرم گاومیش گولی (استخر گاومیش ):
وجه تسمیه و نامگذاری این چشمه آب‌معدنی را می‌توان به دو شکل توجیه کرد .نخست؛ نام آن را با حیوانی که نگهداری آن به‌عنوان دام اهلی در منطقه رواج دارد، یعنی گاومیش در ارتباط قرار داد و بدین ترتیب آن‌را به‌عنوان استخر گاومیش تعبیر کرد و دیگر اینکه از معنای مجازی گاومیش یعنی بزرگ برای توجیه نامگذاری آن بهره گرفت. در این صورت می‌توان گفت که مراد از گاومیش گولی، به مفهوم استخر بزرگ است.
این چشمه در مرکز شهر سرعین قرار دارد و از قدیمی‌ترین چشمه‌هایی است که مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد. میزان آبدهی چشمه‌ی گاومیش گولی ۱۴۰ لیتر در ثانیه است و از جمله پرآب ترین چشمه‌های سرعین به شمار می‌رود. کل فضای استخر آن ۷۵۰ متر مربع است که در ابعاد ۳۰*۲۵ متر قرار دارد. مساحت استخر گامیش گولی حدود ۴۵۰ متر مربع است. جریان آب در آن دایمی و جوشان است که دمای آب در دهانه آن حدود ۴۶ درجه سانتیگراد است. از نظر کیفی در ردیف آب‌های کلرور بی کربناته کلسیم و سدیم قرار دارد که دارای مقادیری سولفات نیز هست . آب آن کمی ترش، بیرنگ بوده و اندکی بوی سولفوره هیدروژن دارد.
ب- مجتمع آب‌درمانی سبلان:
این مجتمع نخستین واحد سامان یافته و مجهز به تاسیسات جنبی آب‌درمانی در کشور است. ساخت و بهره برداری از این مجتمع در سال ۱۳۷۴ نشان داد که ظرفیت و کشش تقاضا برای تاسیسات مجهز در میان مسافران از اقبال بسیار زیادی روبروست. این تجربه را می‌توان به‌عنوان الگویی برای انطباق میان عرضه و تقاضا در منابع آب‌درمانی به‌شمار آورد و آن اینکه در درازمدت ناگزیر باید شیوه‌های سنتی و غیر درآمدزا، از گردونه فعالیت‌های آب‌درمانی حذف و تاسیسات جدید و مورد علاقه مردم را جایگزین آنها کرد.
آب مصرفی در این مجتمع از چشمه‌ی گاومیش گولی تامین می‌شود. زیربنای ساختمان مجتمع حدود ۷۲۰۰ متر مربع است و در آن علاوه بر امکان استفاده از استخر، امکانات جنبی زیادی وجود دارد . کیفیت تاسیسات در حد مطلوب بوده و ضوابط عمومی ورود به این مجموعه تا حدود زیادی رعایت می شود. به ویژه این که مشتریان قبل از وارد شدن به استخر ملزم به دوش گرفتن و شست‌وشوی بدن هستند. لیکن این ضابطه توسط برخی از مراجعین نادیده گرفته می شود. این نکته بیش از اینکه با کنترل و بازرسی قابل حل باشد با کار فرهنگی و آموزش باید تعمیم داده شود.
پ – آب‌درمانی بش باجیلار:
این مجتمع در سال ۱۳۷۳ احداث و در سال ۱۳۷۹ توسط شرکت آب و فاضلاب بازسازی شده است. مساحت فضای ساخته شده آن ۱۰۰۰ متر مربع بوده که با احتساب پارکینگ به ۲۵۰۰ متر مربع بالغ می‌شود. از کل مساحت ساخته شده، حدود ۴۰۰ متر مربع به فضاهای جانبی مانند رختکن، دوش و ساختمان اداری اختصاص دارد. این مجتمع دارای یک استخر بزرگ با ابعاد ۲۴*۱۲ متر به عمق ۱۲۰ سانتی متر می‌باشد.
به نظر می‌رسد که وجه تسمیه‌ی آب‌گرم بش باجیلار وجود پنج چشمه‌ی کوچک آب‌گـرمی است کـه در گذشته در این محل وجود داشته است و از طریق این چشمه‌ها ، آب‌های معدنی با حرارت نسبتا بالایی از دل زمین به سطح زمین راه می‌یافته است. بیش باجیلار در زبان آذری به معنای«پنج خواهران» نیز می‌باشد که اشاره به تعداد دهنه چشمه‌های این آب‌گرم دارد.
آب‌گرم بش باجیلار دارای خصوصیات فیزیکی و شیمیائی به شرح زیر است:
تیپ آب (ترکیب) از نوع کلرور بیکربناته سدیم و گرم است . این آب از نوع اسیدی بوده و دارای عناصر شیمیایی از قبیل سدیم ، کلر و کلسیم است. دارای رنگی کدر و اندکی ترش مزه است و دمای آب ۴۲ درجه سانتیگراد است. آبدهی پنج‌چشمه در مجموع ۱۳ لیتر در ثانیه است.
ت- آب‌گرم قهوه سوئی:
وجه تسمیه‌ی این چشمه آب‌گرم براساس موقعیت مکانی و هم‌جواری آن با قهوه خانه‌ای است که به همین نام نیز خوانده می‌شود. آب این چشمه از تیپ کلرور بیکربناته سدیک است. دمای آب ۴۴ درجه سانتیگراد می‌باشد و بدین لحـاظ در گـروه آب‌های معدنی گـرم قرار می‌گیرد. میزان آبدهی لحظه‌ای چشمه ۴ لیتر در ثانیه است. از نظر ظاهری کمی تیره رنگ و اندکی ترش مزه است و بیشتر برای درمان بیماری‌های عصبی و مفاصل توصیه می شود.[۲][۱۴]
تجهیزات اصلی قهوه سویی مشتمل بر یک استخر ۵/۸*۵/۲ متر و یک استخر ۵/۲*۵/۲ متری و ۴ عدد دوش است.
ث- آب‌گرم معدنی حمام شفا:
حمام شفا در دو طبقه هم‌کف با خیابان ولیعصر و طبقه پایین‌تر در محدوده‌ی مرکز شهر و ضلع شمال غربی آب‌درمانی سبلان واقع شده است. آب معدنی آن از چشمه‌ای با آبدهی ۵ لیتر در ثانیه تامین می‌شود. دمای آب ۴۰ درجه سانتیگراد، ظاهر آب بیرنگ و مزه‌ی آن کمی ترش است. آنیون‌ها و کاتیون‌های مهم آن بیکربنات وکلرور سدیم، کلسیم و .. است . آب آن در ردیف آب‌های کلرور بیکربنات سدیم است.[۳][۱۵]
ج- آب‌گرم معدنی ساری سو:
این چشمه‌ی معدنی در محدوده‌ی مرکزی شهر قرار گرفته و از یک حوض دو قسمتی به اندازه‌ی ۴۲ متر مربع تشکیل شده است و حوض آن روباز فقط روی رختکن‌های ساخته شده از سنگ مرمر با ایرانیت پوشانیده شده است.
دمای آب ۴۵ درجه سانتیگراد و آبدهی آن ۶ لیتر در ثانیه و جریان آب به صورت دائمی است . رنگ آب کمی مایل به سبز مغز پسته‌ای و مزه‌ی آب کمی ترش است . آنیون‌های آن سولفات ، کلرور، بیکربنات و کاتیون‌های آن سدیم، پتاسیم و منیزیم است.[۴][۱۶]
ح- آب‌گرم معدنی قره سو:
آب‌گرم معدنی قره سو ،غربی‌ترین آب معدنی موجود در شهر است. این آب‌گرم دارای حوضچه‌ای دو قسمتی به اندازه ۳۰ متر مربع است که آب آن بعد از پر شدن حوض اولی به حوض دومی می‌ریزد و حوض آن روباز است. دمای آب ۴۵ درجه سانتیگراد ، آبدهی آن ۵/۳ لیتر در ثانیه به صورت دائمی است. از آنیون‌های مهم آن سولفات ، کلرور، بیکربنات و کاتیون‌های قابل توجه آن سدیم ، پتاسیم و منیزیم است.
خ- آب‌گرم ژنرال:
آب‌گرم معدنی ژنرال که از آن به نام‌های یرنال و جنرال در منابع مختلف نام برده شده است در قسمت شمال شرقی سرعین در کنار خیابانی به همین نام در سطحی پائین‌تر از سطح خیابان قرار گرفته است .آب آن از کف حوضی به قطر ۲/۵ متر خارج می‌شود. دمای آب آن ۴۴ درجه سانتیگراد و آبدهی آن ۵/۵ لیتر در ثانیه و آب آن کمی ترش‌مزه و بیرنگ است. آنیون‌های آن کربنات ،کلرور، سولفات و کاتیون‌های آن سدیم ، پتاسیم منیزیم و کلسیم می‌باشد.
چ- آب‌معدنی گز سوئی:
آب معدنی گز سوئی (آب چشم) جنب آب‌گرم قهوه‌خانه واقع شده است و دارای در ورودی و خروجی مشترک با آب‌گرم قهوه‌خانه می‌باشد.این آب معدنی از دو حوضچه‌ی کوچک تشکیل یافته که حوضچه‌ی غربی به ابعاد ۶۰/۱ در ۵/۱ متر بزرگ‌تر از حوضچه‌ی شرقی است و آب آن از دو نقطه کف حوضچه با مقدار قابل توجهی گاز کربنیک خارج می‌شود. مقدار آبدهی آن کم و در حدود یک لیتر در دقیقه و درجه حرارت آن ۲۱ درجه سانتی گراد است.
د- آب‌گرم معدنی پهنلو:
آب‌گرم معدنی پهنلو یا پهن سو در شرقی‌ترین و پست‌ترین ارتفاع سطح شهر واقع شده است. آب آن ازحـوضی به مسـاحت ۳۵ مـتـر مربع خارج می‌شود. دمای آب ۴۳ درجه سانتیگراد ، آبدهی ۳ لیتر در ثانیه به صورت دائمی، آنیون‌ها و کاتیون‌های مهم آن کلرور ، سولفات ، سدیم ، پتاسیم و … است.
ذ- آب‌گرم معدنی یل سوئی:
این آب‌گرم معدنی در سمت غربی آب‌گرم‌های قهوه سویی در کنار خیابان در سطحی پائین‌تر از آن قرار گرفته است.حوضی به ابعاد ۷۰/۴*۵/۳ متر برای آن ساخته شده و آبدهی آن ۵/۲ لیتر در ثانیه دمای آب ۳۸ درجه سانتیگراد است. آنیون‌ها و کاتیون‌های مهم آن کلرور ، بیکربنات ، سدیم ، پتاسیم، و… است.
به هر روی استفتده از این چشمه های آب معدنی برای افرادی که دارای ناراحتی‌‌های پوستی ،درد مفاصل،روماتیسم،دردهای استخوانی و … توصیه می‌شود.
برگرفته از سایت مجله نیک و نو
بیشتر بخوانید
